Shoqëria Bashkimi

Shoqëria Bashkimi u themelua më 1899, në janar. Ku dhjetë vjet mbasi kishte kthyer nga mërgimi, Abati i Mirditës, Emzot Prenk Doçi, themeloi në Shkodër Shoqërinë "Bashkimi" me qëllime kulturore-letrare. Rreth tij u mblodh ajka e klerit katolik shqiptar, Emzot Jak Serreqi, Emzot Lazër Mjeda, Don Ndoc Nikaj, At Gjergj Fishta, Dom Ndre Mjeda, At Pashk Bardhi, Don Mark Shllaku, Don Dodë Koleci, Át Ambroz Marlaskaj, e më vonë, i vetmi civil, Luigj Gurakuqi. Shoqëria i u vû punës me seriozitet, e mbrenda shtatë vjetëve, përveç krijimit t'alfabetit, të njoftun me emrin "Bashkimi", i cili pat qenë pranuar nga shumica e shkrimtarvet, botoi 32 vepra, ndër të cilat disa me rëndësi të madhe, e që edhe sot nuk e kanë humbë vleftën. Po përmendim, ndër tjera, librin e Don Ndoc Nikajt "Historija Shqipnís q'me fillesë e deri në kohë kúr rá në dorë të Turkut" (Bruksel, 1902. Ky është ai libri shqip, për të cilin na flet Fishta n' "Anzat e Parnasit", ku ankohet se nuk shitej : "Sot n'Shqipni, morè lum miku, - Histori âsht meteliku". Mos të harrohet në këtë mes, se Don Ndoc Nikaj është auktori i ma se 30 librave shqip, të gjithë me frymë kombëtare, ndër të cilët nândë romana me mbrendí shqiptare. Shoqëria "Bashkimi" ka botuar edhe dy blêjt e parë të "Lahutës" - Marash Uci dhe Oso Kuka - ; prapë kjo Shoqëri ka shpallë librin "Vargnimi i gjuhës shqipe", shkruar nga Luigj Gurakuqi e botuar në Napoli në vitin 1906. Gurakuqi i a kushton këtë libër, në peng nderimi, At Fishtës : ..."Edhè Shqiptarët ashtu, q'at herë qi ushtima - E Lahutës s'ate nisi me tingllue, - Shuen kângën të gjith e, sjellun kah Zadrima, - Zûnë me ndigjue". Fishta e Gurakuqi ishin shokë të pandamë, bashkëpunëtorë të ngushtë në kulturë e në politikë.