Burimi.....

 

Burimi, (gjatë sundimit serb i njohur si Istogu), është qytet në Kosovë dhe ndodhet në rafshin e Dukagjinit dhe bënë pjesë në regjionin e Pejës.


Artikulli kryesor Historia e Burimit
Kjo hapsirë ku sotë gjendet Burimi sipas arkeologëve ka qenë e banuar që nga kohërat e lashta. Kështu në rrethinën është gjetur një varrëse punuar nga zejtarët Dardanë, koha e punimit nuk dihet mirëpo dihet që vegëza 15 centimetra e gjatë, paraqet një harkë (simbol i dhëmbit të syrit) dhe feçkë të derrit të egër.^[1] Ky punim është bërë nga brnzi dhe është i mshefur diku nga serbët apo kisha serbe.

Formimi i rrethit të Burimit

Rrethi i Burimit në kuptimin e sotëm administrativ është formuar më 1913, pas pushtimit të Kosovës nga ana e ushtrive serbo-malazeze. Po atë vit pushteti i ri ka bërë regjistrimin e popullsisë së këtij rrethi dhe ka caktuar kufijtë. Atëherë ky rreth është organizuar në gjashtë komuna: Burim, Gjurakovc, Rakosh, Zllakuçan, Vrellë dhe Radavc (këto dy të fundit më vonë janë bashkuar në një komunë me qendër në Vrellë). Kufijtë e komunës së sotme të Burimit përafërsisht përputhen me ata të ish-Rrethit të Burimit me qendër në Burim, pos që komuna e Zllakuçanit tash i takon komunës së Klinës, Radavci - Pejës e Runiku - komunës së Skënderajt.

Gjatë kohës së sundimit të Turqisë, Rrethi i Burimit i ka takuar Sanxhakut të Pejës, pos kazasë së Burimit, i kanë takuar edhe kazatë (komunat) e Gjakovës, Beranës (Ivangradi) dhe Gucisë.

Deri sot nuk ekziston ndonjë dokument i shkruar që do të bënte fjalë për këtë vendbanim para shekullit XIV. Por, dihet saktësisht se ka qenë i banuar që nga kohët e parahistorisë e gjurmë të civilizimit janë të dukshme dhe janë gjetur se janë të kohës së dardanëve dhe të romakëve. Gjurmë të këtij civilizimi janë gjetur buzë rrugës së vjetër që në mesjetë dhe më herët ka lidhur Bregdetin Adriatik nëpër Plevle, nëpër Rozhajë-Kullë e Burim e që tutje ka kaluar nëpër Mitrovicë për në Nish. Gjurmë të trasesë së kësaj rruge janë të hetueshme edhe sot, së bashku me gjurmë vendbanimesh. Po ashtu është e ditur se të asaj kohe janë edhe shumë vendbanime të kësaj ane. Ndër to më të njohurat kanë qenë Banja, ujin e ngrohtë të cilës kanë ditur ta shfrytëzojnë për mjekim dhe freskim ilirët dhe romakët. Një lum i vogël që buron andej nga Syrigana (emërtim ilir për Suhogërllën e sotme) me emërtimin Kujafç, gjuhëtarët kanë dëshmuar se është po ashtu fjalë me prejardhje ilire. Ky lum kalon nga ana e Kërninës, Belicës dhe tutje te Zabllaçi derdhet në lumin e Burimit. Me hulumtime të tjera do të mund të dëshmoheshin edhe shumë toponime të tjera që i kanë shpëtuar sllavizimit.

Të kohës së romakëve janë edhe disa dëshmi arkeologjike që këndej janë hasur dhe që dëshmojnë se qysh atëherë është shfrytëzuar mermeri i njohur i Banjës, i quajtur Oniks, me të cilin janë ndërtuar shtëpi të bukura. Të kohës bizantine janë edhe disa kisha në fshatrat buzë bjeshkëve të Burimit dhe kjo më së miri dëshmohet me faktin se janë ndërtuar sipas sistemit bizantin të ndërtimit të faltoreve dhe sipas arkitekturës së kohës e që më vonë janë përvetësuar nga ortodoksizmi sllav.

Rrethi i Burimit si gjithmonë ka qenë kryesisht i banuar me shumicë të popullsisë shqiptare. Këtë e dëshmojnë edhe dy regjistrimet e popullisë që i ka bërë Mbretëria Serbe Kroate Sllovene. Më 1913 Rrethi i Burimit ka pasur mbi 180.000 banorë dhe mbi 90 për qind e tyre kanë qenë shqiptarë. Në regjistrimin e popullsisë të vitit 1921 Rrethi i Burimit ka pasur vetëm 20.159 banorë. Prej tyre 14.501 janë deklaruar shqiptarë dhe vetëm 5.658 serbë.

Ndryshimet më të mëdha demografike kanë ndodhur pas këtij vit dhe gjithnjë ndërmjet dy luftërave të fundit botërore, kur ish-Jugosllavia mori masa dhe metoda të kombinuara të një terrori të organizuar shtetëror për ndryshimin e kësaj strukture të popullsisë në favortë popullsisë serbe dhe malazeze. Gjatë asaj periudhe në favor deri në 20 për qind është shtuar pjesëmarrja e popullsisë sllave në strukturën e përgjithshme të popullsisë së rrethit të Burimit.




Artikulli kryesor Gjeografia e Burimit
Burimi zë pozitën më veriore të Rrafshit të Dukagjinit. Merr frymë çlirshëm nga të gjitha anët. Nga veriu e ndajnë kreshtat e maleve të larta të Moknës, maja më e lartë e të cilave, Maja e zezë, shtrihet në lartësi deri në 2.155 metra. Pjesa fushore është tokë e plleshme dhe përshkohet nga tre lumenj relativisht të mëdhenj për kushtet e Kosovës. Lumi më i madh që kalon nëpër këto anë është Drini i Bardhë. Burimi i këtij lumi krasik është ndër burimet më të mëdha në Kosovë, nga i cili rrjedhin 30 m³ ujë në sekondë. Nga burimi i Lumit të Burimit, që ndodhet në afërsi të qytetit të Burimit, rrjedhin 3 m³ në sekondë, sa gjyma e këtij uji buron edhe nga burimi i Lumit të Vrellës. Pos këtyre lumenjve, në kohë të shirave janë të pasur me ujë edhe lumenjtë më të vegjël, si Bujena, Kujafçi, Shushica, Përroni i Sudenicës e ndonjë përrua tjetër me burim krasik. Fusha e gjerë që shtrihet ndërmjet këtyre lumejve është mjaft pjellore dhe me florë e faunë të vrullshme dhe me klimë të kënaqshme, mezokontinentale që është e përshtatshme për kultivimin e drithrave, të perimeve dhe të pemëve. Fusha shtrihet në kuotat më të ulta të lartësisë mbidetare në Kosovë, vetëm afër 350-400 metra. Përmes luginës së Drinit të Bardhë edhe këndej rrahin rrymat e ngrohta të klimës mesdhetare. Ndeshja e këtyre rrymave të ajrit me kreshtat e maleve të larta të Moknës ndoshta ka kushtëzuar që në Burim të fryejë era më e fortë e veriut në Ballkan. Kjo erë di të fryejë ndonjëherë me rrëmbim edhe deri në 150 km në orë, me ç'rast rrëzon edhe kulme shtëpish. Karakteristikë e kësaj ere të fortë është se frynë vetëm përgjatë rrëzes së bjeshkëve dhe në thellësi të fushës nuk hyn më shumë se dhjetë kilometra. Frynë përgjatë gjithë bjeshkëve, të thuash prej Runikut e deri në Radavc, e më e fuqishmja është në Burim dhe në fshatrat e tija më të afërta. Ka pasur raste që ka rrëzuar edhe shtëpi të ndërtuara nga materiali i fortë prej guri dhe tullash. Ky është një fenomen i rrallë natyror që nuk është studjuar deri sot.

Me matjet e temperaturave prej vitit 1925 deri më [url=http://sq është dëshmuar se në Burim muaji më i ftohtë, me temperaturë mesatare 0,1 ºC, ka qenë janari, ndërkaq muaji më i ngrohtë – qershori, me temperaturë mesatare 22,2 ºC

Fshatrat

1. Baja
   
2. Banjica (Banjëza)
   
3. Belica
   
4. Bellopoja
   
5. Cerrca
   
6. Cërkolezi
   
7. Carralluka (Fushëmira)
   
8. Dobrusha (Drenusha)
   
9. Dragoleci
   
10. Dreja
    
11. Dubova E Vogël (Driloni I Vogël)
    
12. Dubrava (Drejana)
    
13. Gurrakoci
    
14. Gusari
    
15. Istogu
    
16. Istogu I Poshtem
    
17. Kaliqani
    
18. Kamenica (Temali)
    
19. Kashica (Drinasi)
    
20. Kërnina
    
21. Koshi
    
22. Kovraga (Krasniqaj)
    
23. Lubova (Thana)
    
24. Lubozhda (Nëngurra)
    
25. Lluga (Verrishta)
    
26. Llukafci I Begut (Begaj)
    
27. Llukafci I Thatë
    
28. Mojstiri
    
29. Muzhevina (Muzakaj)
    
30. Orrobërda (Arbana)
    
31. Osojani
    
32. Padalishta (Pemishtja)
    
33. Polana (Fushëpali)
    
34. Prekalla
    
35. Prigoda
    
36. Rakoshi
    
37. Staradrani (Dasam)
    
38. Studenica (Gurrasi)
    
39. Suhogërlla (Syrigana ))
    
40. Shalinoci (Shala)
    
41. Shushica (Gashaj)
    
42. Syneja
    
43. Tomoci
    
44. Trubuhovci (Osmanaj Niti)
    
45. Tuqepi
    
46. Uça
    
47. Veriqi (Vërrini)
    
48. Vrella (Tedeli)
    
49. Zabllaci (Frashni)
    
50. Zallci
    
51. Zhakova (Dardha)
    

Kultura



Para masave shtypëse serbe (1990 - 1999), komuna e Istogut ka pasur pesë biblioteka publike me një numrër prej gjithsejt 48.070 libtrash. Biblioteka kryesore ka pasur 29.440 libra, derisa degët në Vrellë, Banjë, Gurrakoc dhe Rakosh kanë pasur 18.630 libra. Gjatë pastrimit etnik të luftës serbe, librat e kësaj komune, po ashtu, kanë përjetuar shumë dëmtime. "Dora e zezë" serbe ka zhdukur dy biblioteka në Rakosh dhe Vrellë dhe ka dëmtuar librat dhe inventarin në bibliotekat e tjera. Në këtë komunë janë shkatërruar gjithësejt 26.990 libra.